Over dé grote kwestie in de toeslagenaffaire moet de discussie nog beginnen: hoe ver ging de Belastingdienst in de jacht op ouders met een migratieachtergrond?

Of het kabinet aanblijft of aftreedt, premier Rutte is nog lang niet verlost van de toeslagenaffaire. De grote, explosieve kwestie ligt er nog politiek onaangeroerd bij: heeft de Belastingdienst zich jarenlang schuldig gemaakt aan etnisch profileren? Precies deze kwestie blijft in nevelen gehuld.

Ook de parlementaire onderzoekscommissie is nog steeds op zoek naar de feiten. Kamerleden Omtzigt (CDA) en Leijten (SP) voeren de druk op het kabinet op. Omtzigt heeft vragen gesteld “welke rol (tweede) nationaliteit speelde” in de harde aanpak van ouders door de Belastingdienst. Dat die een rol speelde staat al vast. De Belastingdienst heeft dat zelf toegegeven, in 2019 al.

Vrijdag wordt duidelijk of het kabinet ook hier schoon schip gaat maken. Dan moet het kabinet antwoord geven op het verzoek van de Tweede Kamer om informatie. Die dag maakt premier Rutte bekend wat in het algemeen de kabinetsreactie wordt op het rapport Ongekend Onrecht. Rutte heeft gezegd dat hij dan ook meer zal vertellen over juist deze onbeantwoorde kwestie.

Etnisch profileren viel buiten onderzoeksopdracht

Dat er nog zoveel vraagtekens zijn, komt omdat de parlementaire onderzoekscommissie zelf geen onderzoek heeft kunnen doen. Het etnisch profileren viel buiten de onderzoeksopdracht. Het eindrapport meldt er niets over. Dat dit gevoelige onderwerp buiten beschouwing bleef, was een keuze van de Tweede Kamer zelf. Die wilde eerst afwachten hoe de onafhankelijke toezichthouder, de Autoriteit Persoonsgegevens, over de Belastingdienst oordeelde.

Toch voelt premier Rutte dat hij ook om deze nog lopende zaak niet heen kan. Het is aan hemzelf hoeveel openheid van zaken hij gaat geven, vrijdag. Het vormt tegelijkertijd ook de test of het kabinet voortaan wél het parlement ruimhartig informeert over zaken die eerder misgingen.

Tot nu toe lakten ministeries juist over de nationaliteit van ouders bijna alle informatie zwart, in stukken die beschreven hoe de Belastingdienst omging met ouders. De Tweede Kamer kreeg snippertjes informatie.

Welke grenzen zijn overschreden blijft een raadsel

Gefrustreerd stelde de parlementaire onderzoekscommissie in haar eindrapport vast dat “het gebruik van ‘zwarte lijsten’ en van risicoprofielen waarvan nationaliteit deel uitmaakte” achteraf “belangrijke elementen van de harde fraudeaanpak” waren bij de Belastingdienst. Maar hoe precies, en welke grenzen er zijn overschreden, dat blijft een raadsel. Net als de vraag wat de rol was van de verantwoordelijke bewindspersonen. In elk geval sinds 2017 waren die op de hoogte, via een intern memo.

Vast staat al wel dat de Belastingdienst zeker 11.000 ouders tussen 2012 en 2015 vanwege hun nationaliteit heeft onderzocht. Het was een van de officiële selectiecriteria voor verhoogde kans op fraude. De computersystemen sloegen vanzelf aan als een ouder kinderopvangtoeslag ontving een andere nationaliteit bezat. Het lijkt erop dat ook na 2015 ouders via geheime ‘zwarte lijsten’ alsnog, groepsgewijs, vanwege hun afkomst doelwit bleven. Vulden ze één vakje verkeerd in, dan moesten ze alles terugbetalen, met terugwerkende kracht. Dit overkwam ouders met Turkse, Antilliaanse, Ghanese, Hindoestaanse en andere wortels.

“Er zijn aanwijzingen dat het nog veel verder is gegaan”, zegt SP-Kamerlid Renske Leijten. “We weten nog steeds niet hoe, ondanks alle verzoeken om informatie. Dit is waarom ik eerder zei: het lek is nog lang niet boven.”

Het kabinet moet wel in actie komen

Dat het kabinet alsnog in actie moet komen, heeft een actuele reden. Het kabinet moet wel. Het alternatieve spoor is doodgelopen. Er komt geen justitieel onderzoek naar de Belastingdienst. Het Openbaar Ministerie ziet af van een strafzaak, is net vorige week bekend geworden. Het OM concludeert na een eerste onderzoek dat er geen sprake is van beroepsmatige discriminatie. Het kabinet had dat justitiële spoor eerder bewust ingeslagen. In een politiek unieke stap deed het aangifte tegen de eigen Belastingdienst. Maar het OM zegt nu dat strafrecht niet de plek is voor de toeslagenaffaire. Het waren “politieke en bestuurlijke keuzes”.

Zo is premier Rutte zelf weer aan zet, terwijl de Tweede Kamer op antwoord wacht. Zonder dat hij het waarschijnlijk van plan was, wordt de kwestie van het etnisch profileren daarmee de eerste lakmoestest voor een nieuwe ‘Rutte-doctrine’. Eerder had hij als uitgangspunt dat hij niet alles met de Tweede Kamer hoeft te delen. Krijgt die alsnog alle weggelakte documenten?

Bron:
Kieskamp, W. (2021, 15 januari). De volgende vraag voor Rutte: hoe ver ging het etnisch profileren in de toeslagenaffaire? Trouw. https://www.trouw.nl/politiek/de-volgende-vraag-voor-rutte-hoe-ver-ging-het-etnisch-profileren-in-de-toeslagenaffaire~bcefd9d5/