Je hebt niks tegen homo’s, vindt jezelf behoorlijk vrouwvriendelijk en bent zeker niet racistisch? Maar discussie hoeft van jou niet zo? Dan zet de Utrechtse hoogleraar Rosemarie Buikema je graag aan het denken.

,,Als je zelf nergens last van hebt, maar van een ander denkt: ‘wat zeur jij nou?’ Dan ben je waarschijnlijk gewoon bevoorrecht.”

Hoe dat werkt laat zich volgens Buikema eigenlijk perfect zien in het nieuws van deze week. ,,We hebben een mannelijke minister-president en een mannelijke minister van volksgezondheid die een grote fout hebben gemaakt door de coronamaatregelen zo snel los te laten. Er is niemand die zegt: ‘die witte mannen ook altijd’.”

,,Ze kunnen eigenlijk redelijk probleemloos fouten maken zonder dat ze de hele groep waartoe ze behoren meesleuren in de afgrond. Ze krijgen geen seksisme of racisme over zich heen. Waren het Kaag en Ploumen geweest, dan weet ik zeker dat er werd gezegd: ‘Zie je nou wel, die vrouwen kunnen die verantwoordelijkheid helemaal niet aan.’ Maar daarmee worden vrouwen ook teruggedrongen in een passieve rol. En dan de finale van het EK voetbal, waarbij twee zwarte mannen een bal op de paal in plaats van in het doel schieten; onmiddellijk gaat het racisme-principe in werking.”

Prototype

White male privilege dus, zoals wetenschappers als Buikema constateren. Ofwel: de witte man maakt nog steeds de dienst uit. ,,Dat betekent eigenlijk dat je als witte man met heel veel weg komt, je heel veel dingen niet ter discussie hoeft te stellen. Je hoeft niet uit te leggen waarom je met een vrouw trouwt, je hoeft niet uit te leggen waarom je blijft werken als je kinderen krijgt of waarom je dat pak aan hebt. Je hoeft eigenlijk niets uit te leggen. Want jij bent er gewoon sinds mensenheugenis en je bent het prototype van wie zich in de openbare wereld beweegt.”

Het zijn mechanismen die Buikema met haar genderstudies aan de Universiteit Utrecht onderzoekt. ,,Wat bepaalt nou of je mee mag beslissen over wat belangrijk is in de wereld en welke normen en waarden doen er toe?” Een vraag die meer dan ooit aan de orde is dankzij Metoo, Black Lifes Matter en de regenboogbeweging.

Steeds meer mensen zien in dat een hernieuwde ordening, meer recht doet aan een samenleving waarin iedereen zich thuis voelt, merken Buikema en haar collega’s dan ook op. Al is er voor een samenleving waarin iedereen aan bod komt meer nodig dan een paar extra vrouwen en hier en daar een homo of iemand van kleur toevoegen aan de werkvloer. 

Iemand van kleur

,,Als je veranderingen wilt bewerkstelligen moet je op drie niveaus aan het werk. De wet moet gelijkheid garanderen, vervolgens moet je de maatschappij ook zo inrichten dat je je recht kunt uitoefenen. Dus als vrouw mag je werken, maar de kinderopvang is onbetaalbaar? Dan is dat niet het geval. En ook als je als transgender niet weet welke wc je moet nemen, is het niet goed geregeld.”

,,Dus als vrouw mag je werken, maar kinderop­vang is onbetaal­baar? Of als je als transgen­der niet weet welke wc je moet nemen. Dan is het niet goed geregeld.”

Dus die genderneutrale toiletten die op steeds meer plekken opduiken, zijn er terecht? ,,We hebben onderzocht wat er gebeurt als je voortdurend het gevoel hebt: ik ben op het terrein van een ander, ik ben een space invader”, zegt Buikema. ,,Dan ben je daar ongelofelijk veel energie aan kwijt. Dat is precies dezelfde reden waarom vrouwen en gekleurde mensen vaak zeggen: ‘Wij moeten drie keer zo hard werken om hetzelfde te bereiken als een man’.”

IJskonijn of bitch

Maar nog even over de elementen die nodig zijn voor een andere samenleving. Want stap drie is volgens Buikema een essentiële en wordt nog wel eens vergeten. ,,In ons denken en ons praten weten we nog niet altijd hoe we met de verschillen om moeten gaan. We hebben nog niet altijd het juiste verhaal dat bij een veranderende wereld past.”

Vele mannen en vrouwen zullen het herkennen denkt Buikema, die het zelf ook aan den lijven ondervindt: een verontwaardigde vrouw is hysterisch, een man in dezelfde situatie gepassioneerd. Een sterke vrouw een ijskonijn of een bitch, een man een betrouwbare leider. Een multitaskende vrouw is chaotisch, een man drukbezet. En zelf werd ze in haar carrière geregeld niet als doelgericht en vasthoudend getypeerd, maar als ‘dwingelandje’. ,,Je wordt voortdurend teruggeduwd in de rol: ‘Meisje, je mag wel meedoen, maar denk maar niet dat je een al te grote mond kunt opzetten. Je mag leuk aangekleed op ons feestje meedansen, maar je moet niet te veel zeuren over welke muziek er wordt gedraaid.”

Buikema: ,,Dan terug naar de vraag: ik heb er geen last van, dus waar zeur je nu over? Dat betekent dat jij op dat moment samenvalt met het verhaal zoals het verteld wordt. Je voelt je thuis bij het wereldbeeld dat door die stereo-typeringen wordt geschetst.”

Serieverkrachter

Een voorbeeld van hoe het anders kan, deed zich in Utrecht 20 jaar geleden al voor, toen de serieverkrachter op De Uithof  toesloeg. Buikema: ,,De politie zei: ‘Meisjes, blijf thuis, ga daar niet in het donker fietsen’. Maar daarmee werden vrouwen ook teruggedrongen in een passieve rol, in een reservaat dat afhankelijk is van een grote redder die het beste met ze voor heeft. Dat is precies hoe macht werkt. Je maakt mensen afhankelijk van je, met de beste bedoelingen. Maar je verwacht wel dat ze jou erkennen in het feit dat je voortdurend orde op zaken stelt en de mensheid redt.”

,,Als jij met je mannelijke partner over straat loopt en je geeft elkaar een kus, dan kan dat. Maar als je dat als man doet is het de vraag hoe het afloopt.” – Rosemarie Buikema, Hoogleraar Genderstudies

Het leidde tot het ontstaan van een afspraakplek op De Uithof, waar vrouwen op elkaar konden wachten om samen te fietsen. ,,Dat doet er toe, dat je handelingsmogelijkheden bedenkt. Door minderheden, kwetsbaren te beschermen, verrijk je hun wereld niet. Het gaat om zelfbeschikking, zelf mogen uitmaken wat je belangrijk vindt.” 

Hoe we er per saldo voor staan? We leven toch in een modern land waar vrouwen alle kansen krijgen en homo’s gewoon over straat kunnen? ,,Ik wil niet zeggen dat we er slecht aan toe zijn, zeker niet in de context wereldwijd, maar zodra je denkt we zijn er: dan moet je altijd weer de andere vraag stellen. Wie beslist dat we er zijn en waar zijn we dan?”, zegt Buikema. ,,En dat je als homo ‘gewoon’ over straat kunt, dat is niet zo.  Als jij met je mannelijke partner over straat loopt en je geeft elkaar een kus, dan kan dat. Maar als je dat als man doet is het nog maar de vraag hoe het afloopt.” 

Regenboog

Ondertussen schieten de regenbogen als paddenstoelen uit de grond; allemaal blijken van goede wil een diverse wereld na te streven. Buikema is er sceptisch over. ,,Een regenboog ontstaat door de  breking van het witte licht, dat uit heel veel kleur bestaat. Dus in die zin is het wel een mooie metafoor. Het is een begin. Maar het kan heel snel verzanden in: wij zijn klaar”, zegt ze. ,,Het is de erkenning van het feit dat er verschillen zijn. Maar de volgende stap moet ook gezet: daadwerkelijk getuige willen zijn van de verschillen, ze horen, ze leven. Met alleen een regenboogpad, weet je nog niet hoe met verschillen te leven.”

Buikema en haar collega’s onderzoeken niet alleen patronen in de samenleving, maar ook manieren om ze om te buigen. ,,Het doel daarvan is niet een harmonieuze regenboogwereld, eerlijk gezegd. Het gaat erom dat je een wereld construeert waarin verschillen mogelijk zijn. Maar wel in het besef dat dit een voortdurende spanning en discussie oplevert. Want het is helemaal niet zo makkelijk om met verschillen te leven. Het is echter wel het enige wat er is. Je waardeert ze alleen hetzelfde.”

Kinderen naar school brengen

En toch zijn er ook een hoop welwillende mensen die menen dat er weinig aan de hand is. ,,Als je man altijd de afwas doet en de kinderen naar school brengt, dan is dat leuk voor jou. Als je je dan maar wel realiseert dat je een beperkte blik op de werkelijk hebt en dat je niet voor iedereen kunt spreken”, zegt Buikema.

Er is altijd een spanning tussen iemands eigen kijk op de wereld en de dominante manier van denken in een stad of land, meent ze. Maar die spanning is voor de een problematischer dan voor de ander. ,,Als je om je heen kijkt is dit de wereld van witte mannen, die voor een deel ook heel mooi is, maar het is waar. Mannen zijn oververtegenwoordigd in de kunst, de media, de experts op televisie, de bedrijven. Geest, orde, deskundigheid, dat is gelijk aan de professionele mannelijke identiteit. Lichaam, chaos, slachtoffer… in dat vakje zitten de vrouwen voortdurend.”

,,Het gaat niet over haar prestaties, vrouwen worden permanent in hun lichaam teruggezet.” – Rosemarie Buikema, Hoogleraar Genderstudies

Wat Buikema daarmee bedoelt? Ze herinnert zich een operazangeres die op televisie een prijs kreeg uitgereikt. Maar bij de uitreiking was er vooral aandacht voor haar uiterlijk. ,,Terwijl die vrouw zich potverdomme suf studeert op haar aria’s. Het gaat niet over haar prestaties, vrouwen worden permanent in hun lichaam teruggezet. Door bewust of onbewust het terrein van de geest en de cultuur te monopoliseren, ontstaan patronen van uitsluiting.”

Er is ook een groep mannen die vindt dat hen iets wordt afgepakt. Buikema zucht: ,,Die zien niet in dat ze een ideologie hooghouden over de rug van een enorme massa. Over de rug van vrouwen en andere mannen die zo niet willen zijn. Hopelijk is het een achterhoedegevecht.”

Jongste generaties

Buikema is hoopvol. ,,We hebben handelingsmogelijkheden dankzij de wet. Maar je ziet hoe langzaam de maatschappij zich daarop aanpast en hoe langzaam het verhaal en de plaats die mannen en vrouwen daarin nemen, verandert. Maar het is meer dan ooit bespreekbaar.” Ze kijkt bovendien met plezier naar de jongste generaties, die geslacht, kleur en seksuele voorkeur steeds meer nemen voor wat ze zijn. ,,Ik hoop dat er een inclusiebeweging op gang is gebracht die niet te stuiten is.”

Bron: Maaike Kooistra. (2021, 18 juli). Een vrouw is een bitch waar een man hardwerkend is: white male privilege bestaat nog steeds, zegt hoogleraar. AD.nl. https://www.ad.nl/binnenland/een-vrouw-is-een-bitch-waar-een-man-hardwerkend-is-white-male-privilege-bestaat-nog-steeds-zegt-hoogleraar~aa885cc3/?referrer=https://www.linkedin.com/